5. 3. Relacje państwo-Kościół

1. Formy państwa wyznaniowego

a. państwo teokratyczne

– religia pełni funkcję nadrzędną wobec ustawodawstwa świeckiego – np. prawo szariatu w krajach muzułmańskich

– brak podziału instytucji na państwowe i religijne

– najwyższa władza jest sprawowana przez osoby duchowne

– przykładowe państwa teokratyczne:

Watykan

Iran pod rządami ajatollaha

b. współczesne państwa wyznaniowe

–  ścisły związek państwa i Kościoła

–  nadanie jednemu wyznaniu uprzywilejowanego statusu

możliwość finansowania jego potrzeb z budżetu państwa

powiązanie instytucji religijnych z państwowymi organami władzy

–  przykłady państw wyznaniowych są – państwa muzułmańskie

–  w Europie występuje wyznaniowość otwarta – przy zachowaniu priorytetu dla jednego wyznania, pozostałe posiadają swobodę wyznania i sumienia (np. Wielka Brytania, Grecja, Norwegia, Dania, Malta)

2. Rozdział Kościoła od państwa

a. we współczesnym świecie zachodzą szybkie procesy laicyzacyjne i sekularyzacyjne

b. modele państwa neutralnego światopoglądowo

– państwo radykalnie świeckie (laickie) – całkowita separacja władz państwowych i Kościoła

obywatele posiadają swobodę wyznaniowe, ale nie mogą uzewnętrzniać swoich przekonań w sferze publicznej

instytucje kościelne są pozbawione uprzywilejowanej pozycji

instytucje kościelne nie mają wpływu na sprawy państwowe

przykładem państwa radykalnie świeckiego jest Francja i Niderlandy

– państwo umiarkowanie świeckie

rozdział Kościoła od państwa

Kościoły mają swobodę działania

przekonania religijne mogą być uzewnętrzniane publicznie

do państw umiarkowanie laickich zaliczamy m.in. Polskę, krajach postkomunistycznych, Austrii, Hiszpanii i we Włoszech

relacje Kościoła katolickiego z państwami są często regulowane w formie tzw. konkordatów

3. Model państwa ateistycznego

a. występuje w państwach komunistycznych (np. )

b. instytucje państwowe zwalczają wszelkie formy praktyk religijnych

4. Sobór watykański II i reformy posoborowe

a. postępująca laicyzacja i coraz powszechniejszy indyferentyzm (brak zainteresowania, postawa zobojętnienia) zmusiły Kościół do podjęcia kroków zaradczych

b. Jan XXIII w 1962 r. ogłosił doktrynę aggiornamento (unowocześnienie, uwspółcześnienie)

c. z inicjatywy Jana XXIII w latach 1962-1965 obradował sobór watykański II (został zakończony za pontyfikatu Pawła VI)

d. kluczowe postanowienia soboru watykańskiego II

– działał w duchu ekumenizmu

– przeprowadził reformę liturgii

pozwolił na odprawianie mszy św. w językach narodowych

kapłan celebrujący mszę św. odtąd stał obrócony twarzą do wiernych

5. Kościół katolicki w PRL

a. Kościół w Polsce doświadczał największych prześladowań w okresie stalinowskim

b. od 1950 r. działalnością antykościelną kierował Urząd do Spraw Wyznań

c. w 1962 r. został wyodrębniony Departament IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, którego zadaniem była inwigilacja duchownych

d. w okresie obchodów millenijnych ujawniła się rywalizacja władz państwowych i Kościoła o wpływ na społeczeństwo

d. formy antykościelnych działań państwowych

– władze prowadziło wszechstronną inwigilację duchownych

– antykościelną działalność prowadziło Stowarzyszenie Ateistów i Wolnomyślicieli

– władze zamykały seminaria oraz kaplice przyszpitalne

– w 1959 r. studentów seminariów duchownych objęto obowiązkiem powszechnej służby wojskowej

– osoby jawnie praktykujące miały utrudniony dostęp do stanowisk kierowniczych

– ograniczono liczbę świąt kościelnych, które wcześniej były dniami wolnymi od pracy

e. Kościół na Ziemiach Zachodnich i Północnych

– prymas Hlond wyznaczył zasięg nowych jednostek administracyjnych polskiego Kościoła i powołał dla nich administratorów apostolskich

– specyfika sytuacji społecznej na tzw. ziemiach odzyskanych (migracje) wymagała wzmożonej aktywności Kościoła

– nowy podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce na Ziemiach Odzyskanych ostatecznie ustalił Paweł VI w 1972 r. (bulla "Episcoporum Poloniae coetus")